Polscy czwartoklasiści w czołówce jeśli chodzi o umiejętności matematyczne i przyrodnicze

W środę przedstawiono wyniki wszystkich krajów, które uczestniczyły w tym badaniu.

TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) to – obok badania PISA – jedno z najważniejszych międzynarodowych porównawczych badań edukacyjnych. Sprawdza poziom wiadomości i umiejętności z dwóch dziedzin: matematyki i przyrody i z umiejętność rozwiązywania problemów. Badanie TIMSS 2023 przeprowadzono w 58 krajach i regionach.

Średnia międzynarodowa w badaniu osiągnięć matematycznych wyniosła 503 punkty. Średni wynik polskich uczniów klas IV szkół podstawowych w matematyce wyniósł 546 punktów, co dało Polsce 10. miejsce w rankingu. Istotnie lepszy wynik był tylko w 7 krajach. Lepsze wyniki uzyskali uczniowie z Singapuru – 615 punktów, Tajwanu – 607, Korei Południowej – 594, Hongkongu (Chiny) – 594, Japonii – 591, Makao (Chiny) – 582, Litwy – 561, a porównywalne uzyskali uczniowie z Turcji – 553, Anglii – 552, Irlandii – 546 i z Rumunii – 542.

Średnia międzynarodowa w badaniu osiągnięć przyrodnicze to 494 punkty. Średni wynik polskich czwartoklasistów w przyrodzie wyniósł 550 punktów, co daje Polsce 7. miejsce w rankingu. Istotnie lepszy wynik był jedynie w 4 krajach. Lepsze wyniki uzyskali uczniowie z Singapuru – 607 punktów, Korei Południowej – 583, Tajwanu – 573, Turcji – 570, a porównywalne uczniowie z Anglii – 556, Japonii – 555, Australii – 550, Hongkongu (Chiny) – 545 i Finlandii – 542.

Średni wynik osiągnięć w przyrodzie i w matematyce w Polsce uzyskany w badaniu w 2023 r. wzrósł w porównaniu z wynikiem z 2019 r.

W TIMSS 2019 średnia osiągnięć matematycznych polskich uczniów wyniosła 520 punktów, co dało Polsce 26. miejsce na 58 krajów uczestniczących w badaniu. Średni wynik polskich czwartoklasistów w przyrodzie wyniósł 531 punktów, co uplasowało Polskę na 16. miejscu w zestawieniu.

Jak zauważyła krajowa koordynatorka badania TIMSS 2023 Wioleta Dobosz-Leszczyńska z Instytutu Badań Edukacyjnych w każdym z krajów uczestniczących w badaniu wyniki uczniów są zróżnicowane. W Polsce to zróżnicowanie jest mniejsze niż w większości krajów. W badaniu wyróżniono pięć poziomów: zaawansowany, wysoki, średni, niski i poniżej niskiego.

W Polsce w badaniu TIMSS 2023 w matematyce i w przyrodzie odsetek uczniów o wysokich umiejętnościach (poziom co najmniej wysoki) wzrósł w stosunku do 2019 r. W TIMSS 2023 w matematyce odsetek uczniów o poziomie zaawansowanym wynosi 14 proc., a wysokim – 35 proc. W przyrodzie odsetek o poziomie zaawansowanym też wynosi 14 proc., a o wysokim – 39 proc.

Odsetek uczniów osiągających poziom niski lub poniżej niskiego jest mniejszy niż 2019 r. zarówno w matematyce, jak i w przyrodzie. W TIMSS 2023 w matematyce odsetek uczniów o poziomie poniżej niskiego wynosi 4 proc., a o niskim – 13 proc. W przyrodzie odsetek uczniów o poziomie poniżej niskiego wynosi 3 proc., a o niskim – 12 proc.

Dobosz-Leszczyńska zauważyła, że w przypadku przyrody wyniki powróciły do stanu obserwowanego w 2015 r. Podkreśliła, że odsetek uczniów osiągających niski poziom w matematyce jest najniższy z wszystkich dotychczasowych edycji badania.

Zwróciła też uwagę, że w większości krajów, w tym w Polsce, chłopcy osiągnęli w matematyce istotnie wyższe wyniki niż dziewczęta. Średni wynik chłopców w Polsce jest o 11 punktów wyższy od średniego wyniku dziewcząt. Różnica w średnich wynikach dziewcząt i chłopców zwiększyła się w porównaniu z 2019 r. W zakresie umiejętności przyrodniczych, podobnie jak w 2019 r., nie ma istotnych różnic między średnim wynikiem chłopców i dziewcząt.

Badaniu sprawdzającemu wiedzę i umiejętności uczniów towarzyszyło badanie ankietowe. Oprócz uczniów wzięli w nim udział ich rodzice, nauczyciele matematyki i przyrody oraz dyrektorzy szkół.

Z ankiet wynika, że 60 proc. uczniów IV klas szkoły podstawowej w Polsce deklaruje, że lubi chodzić do szkoły. Ze stwierdzeniem "lubię chodzić do szkoły" zdecydowanie zgadza się 19 proc. czwartoklasistów, a raczej zgadza się 41 proc. Odsetek polskich uczniów deklarujących, że lubi chodzić do szkoły systematycznie maleje w kolejnych edycjach badania. Poczucie przynależności polskich uczniów do szkoły zmierzone w 2023 r. jest najniższe spośród wszystkich krajów biorących udział w badaniu.

Ze stwierdzeniem "czuję się związany ze szkołą" zdecydowanie zgadza się 16 proc. polskich czwartoklasistów, a raczej się zgadza – 33 proc.

Polscy uczniowie coraz mniej lubią też matematykę i przyrodę. Z TIMSS 2023 wynika, że matematykę lubi 68 proc. polskich czwartoklasistów, a lubi się jej uczyć 67 proc. Przyrodę lubi 77 proc. uczniów, a lubi się jej uczyć 74 proc. Za nudną matematykę uważa 35 proc. uczniów, a przyrodę – 26 proc. Polska znalazła się w grupie krajów o najmniej pozytywnym stosunku uczniów do matematyki i do przyrody. Mniej niż polscy czwartoklasiści matematykę lubią tylko uczniowie z Tajwanu i Korei Południowej, a przyrodę – uczniowie z Cypru, Szwecji, Finlandii i Danii.

Mimo bardzo dobrych wyników z matematyki i nauk przyrodniczych na tle innych krajów pewność siebie polskich czwartoklasistów w odniesieniu do tych przedmiotów jest na przeciętnym poziomie. Duża część uczniów uważa, że "po prostu nie jest dobra" z tych przedmiotów (41 proc. w przypadku matematyki i 37 proc. w przypadku przyrody).

Ankiety pokazały, że nauczyciele uczący czwartoklasistów w Polsce charakteryzują się bardzo dużym doświadczeniem w zawodzie. Średni staż pracy nauczycieli matematyki wyniósł 24 lata, a przyrody 25 lat. W porównaniu z danymi z poprzednich edycji obecne wskazują, że postępuje problem tzw. starzenia się kadry nauczycielskiej i braku w zawodzie osób z młodszych grup wiekowych w Polsce. W 2023 r. 15 proc. polskich czwartoklasistów miało nauczycieli matematyki i przyrody w wieku poniżej 40 lat.

Z badania wynika, że pod względem satysfakcji zawodowej nauczycieli matematyki Polska znalazła się na przedostatnim miejscu, a w przypadku przyrody na ostatnim wśród 58 krajów. Chociaż z deklaracji polskich nauczycieli wynika, że lubią swoją pracę, uważają ją za inspirującą i dającą poczucie sensu i zadowolenia, to znacznie gorzej wypada poczucie dumy z zawodu i docenienia.

90 proc. czwartoklasistów w Polsce jest uczona matematyki przez nauczycieli, którzy wskazali, że bardzo często (49 proc.) lub często (41 proc.) lubią swoją pracę. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku nauczycieli przyrody – 91 proc. czwartoklasistów jest uczona przez nauczycieli, którzy wskazali, że bardzo często (42 proc.) lub często (49 proc.) lubią swoją pracę.

79 proc. polskich uczniów jest uczona przez nauczycieli matematyki, którzy są zadowoleni ze swego zawodu. 78 proc. przez nauczycieli uważających, że ich praca ma sens i cel. W przypadku nauczycieli przyrody te odsetki wynoszą odpowiednio 77 proc. i 76 proc.

Zastępca kierownika Zespołu Badań Umiejętności IBE Olga Wasilewska, zauważyła, że gorzej wypada poczucie satysfakcji z wyzwań związanych z nauczaniem (64 proc. uczniów ma nauczycieli matematyki, którzy mają takie poczucie, a w przypadku przyrody – 62 proc.) i duma z wykonywanej pracy (takich nauczycieli matematyki ma 61 proc. uczniów, a nauczycieli przyrody 62 proc.), a zdecydowanie najsłabiej poczucie bycia docenianym.

TIMSS 2023 pokazało, że 46 proc. polskich czwartoklasistów ma nauczycieli matematyki, którzy się czują docenieni i 42 proc. takich nauczycieli przyrody. Pokazało też, że 9 proc. polskich czwartoklasistów jest uczona przez nauczycieli matematyki, a 7 proc. przez nauczycieli przyrody, którzy nie czują się doceniani nigdy lub prawie nigdy.

Z badania wynika, że pod względem satysfakcji zawodowej nauczycieli matematyki Polska znalazła się na przedostatnim miejscu (przed Japonią), a w przypadku przyrody na ostatnim wśród 58 krajów biorących udział w badaniu.

Wasilewska podkreśliła, że deklaracje satysfakcji zawodowej nauczycieli matematyki i przyrody są bardzo spójne z deklaracjami nauczycieli języka polskiego, którzy uczestniczyli w 2021 r. w badaniu PIRLS (Międzynarodowe Badanie Postępów Biegłości w Czytaniu).

TIMSS 2023 pokazało także, że Polska jest w czołówce krajów, w których rodzice najczęściej podejmują z dziećmi aktywności przygotowujące do nauki czytania i matematyki przed rozpoczęciem szkoły. Tylko w sześciu krajach średni wskaźnik zaangażowania rodziców w te aktywności jest wyższy. Wyniki badania wskazują, że podejmowanie przez rodziców aktywności z dziećmi wiąże się z wyższymi umiejętnościami z zakresu matematyki i nauk przyrodniczych. W Polsce częstszy udział w aktywnościach z dziećmi deklarują rodzice o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym.

Badanie TIMSS jest koordynowane przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Mierzenia Osiągnięć Szkolnych – IEA (International Association for the Evaluation of Educational Achievement) z siedzibą w Amsterdamie. Przeprowadzane jest co cztery lata,począwszy od 1995 r. Polska wzięła udział w TIMSS czterokrotnie – w roku 2011, 2015, 2019 i w 2023. W 2011 r. badano trzecioklasistów, a w latach 2015 i 2019 badanie objęło uczniów klasy IV. Badanie TIMSS realizowane jest też w klasach VIII, jednak Polska nie bierze udziału w tej części badania.

Średni wiek uczniów biorących udział w badaniu TIMSS 2023 w Polsce wyniósł 10,9 i był relatywnie wysoki, gdyż – jak zauważyli badacze – w większości krajów dzieci rozpoczynają naukę w szkole w wieku 6 lat, a nie tak jak w Polsce w wieku 7 lat. Według badaczy obserwowana jest zależności między wiekiem uczniów biorących udział w badaniu a ich wynikiem, jeśli chodzi o umiejętności. Na ogół kraje, w których wzięły udział starsze dzieci, uzyskiwały średnio wyższe wyniki w badaniu.

Badanie TIMSS 2023 przeprowadzono w kwietniu i maju 2023 r., w Polsce na reprezentatywnej próbie 4666 uczniów klas IV z 149 szkół podstawowych (do badania losowani są nie pojedynczy uczniowie, ale całe klasy). W badaniu ankietowym oprócz uczniów udział wzięło 524 nauczycieli, 149 dyrektorów szkół i 4324 rodziców. (PAP)

dsr/ joz/