Ministerstwo Zdrowia opublikowało wytyczne w sprawie procedury aborcji

W wytycznych przypomniano, że przesłanki dopuszczalności przerwania ciąży wynikają z przepisów ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Są to sytuacje, w których ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej oraz zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.

W przypadku dopuszczalności przerwania ciąży, gdy stanowi ona zagrożenia życia lub zdrowia kobiety ciężarnej mamy do czynienia z dwiema niezależnymi przesłankami. Podkreślono, że wystąpienie tylko jednej z nich jest wystarczające do stwierdzenia okoliczności warunkującej możliwość przeprowadzenia terminacji ciąży. Katalog wskazań do przerwania ciąży w tej przesłance nie jest zamknięty.

Ponadto, jej przepisy posługują się ogólną kategorią zdrowia i w żaden sposób nie determinują, jakiego obszaru ma dotyczyć to zagrożenie zdrowia – może być ono zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Ustawa o planowaniu rodziny nie precyzuje także pojęcia "zagrożenie", pozostawiając je do oceny lekarza działającego na podstawie aktualnej wiedzy. Dodano, że przepisy nie posługują się w tym przypadku żadnym wartościowaniem, nie wskazują, że zagrożenie ma być nagłe bądź bezpośrednie i nie powinny być tak interpretowane.

Przypomniano, że przepisy ustawy o planowaniu rodziny nie zawężają także specjalizacji lekarza uprawnionego do stwierdzenia, czy zachodzi przesłanka dopuszczająca przerwanie ciąży. Zaistnienie takiej okoliczności stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety.

W rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej z 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu wskazano, że wystąpienie okoliczności wskazujących, że ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, stwierdza lekarz mający tytuł specjalisty w zakresie medycyny właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej.

W wytycznych zwrócono uwagę, że z przywołanych przepisów wynika jednoznacznie, że do stwierdzenia wystąpienia takich okoliczności wymagane jest tylko jedno orzeczenie lekarza specjalisty. Tym samym uzależnianie możliwości przerwania ciąży od uzyskania dodatkowych orzeczeń albo opinii lekarzy nie znajduje uzasadnienia i należy je traktować jako ograniczenie dostępu do tej procedury. Nie ma równie obowiązku powołania konsylium.

"Zasięgnięcie opinii albo zorganizowanie konsylium z inicjatywy lekarza jest możliwe, ale jest odstępstwem od reguły i nie powinno stanowić odgórnego, pozaustawowego wymogu regularnie stosowanego przez lekarzy bądź obowiązującego jako norma w podmiocie leczniczym" – zaznaczono.

W odniesieniu do drugiej przesłanki – uzasadnionego podejrzenia, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego – okoliczności jej powstania stwierdza prokurator, który wydaje zaświadczenie potwierdzające zaistnienie takiej sytuacji.

Zwrócono uwagę na termin wykonania procedury przerwania ciąży. Gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, przerwanie jej jest dopuszczalne, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni. Nie ma jednak terminowych regulacji dotyczących przerwania ciąży, gdy zagraża ona życiu lub zdrowiu kobiety ciężarnej.

"Z prawnego punktu widzenia przeprowadzenie procedury przerwania ciąży w tych okolicznościach nie powinno być zatem warunkowane czasem trwania ciąży" – czytamy.

Wytyczne dotyczące miejsca przeprowadzenia procedury wskazują, że gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety jej przerwania dokonuje lekarz w szpitalu. Nie jest to określone przez ustawodawcę, gdy podstawą jego wykonania jest uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.

Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza. Dodatkowo, we wcześniej wspomnianym rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej z 22 stycznia 1997 r. określono, że ciąży może dokonać lekarz mający specjalizację pierwszego stopnia w zakresie położnictwa i ginekologii lub tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii.

Do przerwania ciąży jest wymagana pisemna zgoda kobiety, a w przypadku małoletniej – pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego.

W wytycznych podkreślono, że pacjentka ma prawo do uzyskania przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w zakresie udzielanych przez tę osobę świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi przez nią uprawnieniami.

"Oczywistym jest zatem, że pacjentka na każdym etapie prowadzenia ciąży musi być informowana o przebiegu ciąży, w tym o aktualnych ryzykach związanych ze zdrowiem i życiem. Musi być również informowana o możliwych do zastosowania – stosownie do jej sytuacji klinicznej – rozwiązaniach, w tym o dopuszczalności przerwania ciąży" – zaznaczono.

Przypomniano, że wszystkie podmioty lecznicze (szpitale), które zawarły umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia, mają obowiązek udzielania świadczeń w nim przewidzianych – w pełnym zakresie i zgodnie z obowiązującym prawem. Świadczeniodawca realizujący z NFZ umowę w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie położnictwo i ginekologia, w przypadkach, gdy zakończenie ciąży jest dopuszczalne, jest zobowiązany do wykonywania świadczeń zakończenia ciąży w miejscu udzielania świadczeń, niezależnie od powstrzymania się przez lekarza wykonującego zawód u tego świadczeniodawcy od wykonania świadczenia. Ponadto niewykonanie tego obowiązku skutkuje karą umowną w wysokości do 2 proc. kwoty zobowiązania wynikającego z umowy za każde stwierdzone naruszenie.

Niezależnie od tego prezes NFZ albo dyrektor oddziału wojewódzkiego NFZ może rozwiązać z podmiotem umowę w części albo w całości, bez zachowania okresu wypowiedzenia.

W wytycznych znalazło się również wyjaśnienie dotyczące klauzuli sumienia. "Z tzw. klauzuli sumienia nie może skorzystać lekarz, w przypadku, w którym zwłoka w udzieleniu pomocy lekarskiej mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia pacjentki" – przypomniano.

Fakt powołania się na klauzulę sumienia lekarz ma obowiązek odnotować w dokumentacji medycznej. Ponadto lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego. Podkreślono, że klauzula sumienia jest prawem wyłącznie lekarza i nie może się na nią powoływać podmiot leczniczy.

Odnosząc się do kwestii sprzeciwu pacjentki wobec opinii albo orzeczenia lekarza, przypomniano, że pacjentka lub jej przedstawiciel może taki sprzeciw wnieść do komisji lekarskiej przy Rzeczniku Praw Pacjenta w terminie 30 dni od wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta. Sprzeciw wymaga dołączenia uzasadnienia. Komisja lekarska wydaje orzeczenie niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia sprzeciwu. Od rozstrzygnięcia komisji lekarskiej nie przysługuje odwołanie.

Wytyczne również przypomniały, że przerwanie ciąży za zgodą kobiety zgodnie z przepisami ustawy o planowaniu rodziny powoduje wyłączenie odpowiedzialności karnej za przestępstwa z Kodeksu karnego, tj. z art. 152 par. 1 (przerwanie ciąży z naruszeniem przepisów ustawy); z art. 152 par. 3 (przerwanie ciąży z naruszeniem przepisów ustawy, gdy dziecko osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej); z art. 154 par. 1 (przerwanie ciąży z naruszeniem przepisów ustawy, gdy następstwem jest śmierć kobiety ciężarnej) oraz z art. 154 par. 2 (przerwanie ciąży z naruszeniem przepisów ustawy, gdy dziecko osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej; a następstwem jest śmierć kobiety ciężarnej). (PAP)

ak/ joz/ lm/